VĂN HÓA GIỚI TRẺ
Hiện nay chúng ta có thể tìm thấy rất
nhiều các bài viết, các bài phóng sự khác nhau đề cập đến những hiện tượng đã
và đang nảy sinh trong giới trẻ Việt Nam. Mọi người dường như quen dần với một
số hiện tượng văn hoá mới du nhập sau một thời gian xuất hiện. Một số hiện tượng
khác vẫn đang tiếp tục nổi lên. Điểm chung của những hiện tượng này là tính
‘gây sốc’ bởi đa số đều bị cho là đi ngược lại hoàn toàn với những giá trị văn
hoá truyền thống, là ‘lai căng’, có ảnh hưởng xấu đến lối sống và tư cách đạo đức
của thế hệ trẻ và điều ‘nguy hiểm’ là những hiện tượng này mọc lên như ‘nấm sau
cơn mưa’ và ‘lây lan’ rất nhanh chóng. Một vài hiện tượng còn bị xem như những
‘dịch bệnh’.
Nhạc trẻ hiểu nôm na là thể loại âm
nhạc đáp ứng được thị hiếu chung của giới trẻ, được giới trẻ ưa chuộng. Do vậy,
dòng nhạc này còn được gọi là nhạc thị trường. Bên cạnh pop (popular music - một
thể loại âm nhạc phổ biến, dễ nghe), gần đây một số thể loại nhạc khác cũng bắt
đầu được đưa vào ‘thử nghiệm’ trên thị trường như R&B, Hip Hop, Rock…song
phổ biến nhất hiện nay vẫn là pop. Xung quanh dòng nhạc này hiện có rất nhiều vấn
đề đã và đang được các nhà phê bình đề cập đến ở nhiều khía cạnh khác nhau như
nội dung; giai điệu; trang phục, tác phong của các nhóm nhạc và ca sĩ; quan hệ
ca sĩ - người quản lý… Nội dung theo các nhà phê bình cũng như nhiều tác giả
nói chung là chưa lành mạnh bởi nếu không ủy mị, chia ly, xa cách thì cũng yêu
cuồng, sống vội, yêu vô tư, yêu vô trách nhiệm. Giai điệu thì đều ‘na ná’ như
nhau mà có tác giả đã gọi đó là hiện tượng ‘ca khúc gà công nghiệp’, là hiện tượng
‘sinh sản vô tính. Việc thành lập các nhóm nhạc nam, nữ cũng là một khuynh hướng
ngày càng trở nên phổ biến. Còn mối quan hệ giữa ca sĩ và người quản lý thì
nhìn chung chưa chuyên nghiệp, không căn cứ trên hợp đồng, chủ yếu ‘dựa vào
tình cảm’ là chính. Phần đông ý kiến đánh giá về phong cách biểu diễn và phục
trang của ca sĩ thì cho là chưa phù hợp vì nếu không quá hở hang thì cũng thuộc
diện ‘dị hợm’. Thậm chí gần đây Bộ Văn Hoá còn phải đưa ra một số qui định về vấn
đề trang phục của ca sĩ.
Bên cạnh vấn đề phục trang của ca sĩ,
thời trang của giới trẻ hiện nay cũng thuộc trường phái cấp tiến hướng về phong
cách phương Tây với quan niệm ăn mặc càng thoáng càng dễ khẳng định được giá trị
tự thân hay dẫu biết kì dị nhưng vẫn dám chơi, dám chấp nhận bởi như thế mới là
‘sành điệu’. Đơn cử như việc mặc áo hai dây. Vào thời điểm cuối năm 1997, việc
thanh niên mặc những chiếc áo không tay cũng rất hiếm vì thường bị cho là không
đứng đắn. Vậy mà những năm gần đây, không chỉ áo không tay mà nhan nhản khắp phố
ở đâu cũng có thể nhìn thấy những chiếc áo hai dây. Tuy nhiên, việc này vẫn
chưa được xã hội chấp nhận rộng rãi. Hà Nội sẽ có quy định ai đi dạo phố mặc
áo hai dây và áo lót có thể sẽ bị phạt. Phụ huynh thì cho là do thanh niên bắt
chước ‘thần tượng’ nên mới ăn mặc quá đà như thế song thật khó nói là ai bắt
chuớc ai, thanh niên bắt chước ‘thần tượng’ hay nghệ sĩ phải chạy theo thời
trang để nhằm đáp ứng được thị hiếu của thanh niên. Không chỉ quần áo mà kiểu
tóc, giày dép, và các loại phụ trang khác như hình xăm, các loại khoen móc trên
cơ thể v.v. cũng ngày càng được chú ý hơn, cũng phá cách hơn. Chẳng hạn như
mốt đầu trọc. Trước kia đầu trọc là biểu tượng của những phần tử xấu, bị coi
là ‘đầu gấu’ là ‘quân khu’, nay ai để đầu trọc là có thể được xem là người có
cá tính (một số văn nghệ sĩ, họa sĩ hiện nay rất chuộng kiểu tóc này). Đầu trọc
còn là mốt thời trang mà có một dạo (khoảng đầu năm 2001) các tiệm cắt tóc
không làm hết việc. Bởi đó là thời điểm David Beckham, ngôi sao bóng đá nổi tiếng
người Anh cạo bỏ mái tóc vàng quyến rũ thường ngày và thay vào đó là một cái đầu
trọc với chân tóc xanh rì một màu. Thời trang bây giờ thâm nhập vào tất cả các
ngõ ngách của cuộc sống, từ trong nhà ra đến ngoài phố, vào cả giảng đường đại
học. Chuyện sinh viên chạy theo thời trang, làm nô lệ cho thời trang không còn
là chuyện mới mẻ.
Hiện nay, có không ít bạn trẻ bắt chước
lối sống phương Tây. Ở kiểu bắt chước lối sống phương Tây mà đối tượng chủ yếu
‘tôn thờ’ lối sống này là các cô gái trẻ, các cô ủng hộ kiểu quan hệ theo ‘hợp
đồng’, ngắn hạn, dài hạn đều có. Theo họ, kiểu sống thực nghiệm này rất ‘an
toàn’ vì khi không còn hợp nhau thì đường ai nấy đi không ràng buộc gì và không
lúc nào là muộn cả. Trong thời gian hợp đồng, nếu thích thì vẫn có thể quan hệ
với một hay vài người khác nữa. Cũng có những cô (mà không ít trong số này là
những sinh viên vẫn còn đang đi học) chọn cách này như một kiểu kiếm sống, song
cũng không ít cô con cái những gia đình khá giả cũng chuộng kiểu quan hệ này
như là mốt, như là một cách khẳng định phong cách sống hiện đại của mình. Hiện
tượng quan hệ tình dục trước hôn nhân đang ngày càng trở nên phổ biến và không
chỉ giới hạn ở những đôi lứa đang yêu hoặc chuẩn bị tiến đến hôn nhân mà đã lan
rộng ra ở cả độ tuổi học sinh cấp hai, cấp ba.
Về mặt văn hoá, cùng với sự ra đời của
chính sách mở cửa, văn hoá phương Tây lại được dịp ồ ạt thâm nhập vào xã hội Việt
Nam. Lần này, với sự hỗ trợ tích cực của xu thế hội nhập và toàn cầu hoá, của
những tiến bộ trong khoa học và công nghệ như mạng internet, điện thoại di động,
máy ảnh kỹ thuật số cùng những phương tiện thông tin đại chúng khác, ảnh hưởng
của văn hoá phương Tây lan tỏa sâu rộng đến tất cả các tầng lớp dân cư cũng như
mọi ngõ ngách của xã hội Việt Nam. Không thể phủ nhận những ảnh hưởng tích cực
của xu hướng mở cửa lên nhiều khía cạnh của đời sống như đô thị, công nghiệp
phát triển hơn; đời sống vật chất được nâng cao hơn, tiện nghi đầy đủ hơn; vai
trò cá nhân được nâng cao hơn; tinh thần tự do phê phán được đề cao hơn; và sự
liên kết quốc tế cũng ngày càng rộng rãi hơn . Sự liên kết quốc tế rộng rãi thể
hiện rõ nét trong văn hoá giới trẻ qua sự thịnh hành của các thể loại nhạc trẻ,
của những kiểu thời trang phá cách. Tuy vậy, tác động của văn hoá phương Tây
cũng mang theo nó những mặt trái khiến không ít người lo ngại bởi nó không phù
hợp với những giá trị văn hoá truyền thống Việt Nam. Điều này có thể thấy qua sự
‘cởi mở’ trong các mối quan hệ giới tính; qua quan niệm của thế hệ trẻ về tình
yêu, hôn nhân, và gia đình.
Những hiện tượng nảy sinh trong giới
trẻ thể hiện qua âm nhạc, thời trang, và lối sống cho thấy một lớp văn hoá mới
- văn hoá giới trẻ - đã ra đời, hoàn toàn phù hợp với những biến đổi về cơ cấu
kinh tế, xã hội của đất nước trong thời đại mới, đặc biệt là ở những đô thị lớn.
Với những đặc điểm của một xã hội mang tính chất hiện đại phản ánh , xã hội đô
thị Việt Nam đương đại mang lại cho giới trẻ nhiều tự do và chọn lựa hơn. Toàn
cầu hoá khiến cho nhạc trẻ rút ngắn khoảng cách với các quốc gia trong khu vực
cả về giai điệu và thể loại. Thanh niên Việt Nam cũng không còn thấy mình lạc hậu
trước những kiểu thời trang mới nhất được tung ra trên thế giới và hàng hiệu
cũng đang là ‘mốt’ được giới trẻ ưa thích. Cơ cấu gia đình thay đổi, vai trò cá
nhân được đề cao, lối sống của thanh niên cũng có những biến chuyển rõ rệt.
Quan hệ tình dục trước hôn nhân là một trong những biểu hiện của sự biến chuyển
đó. Tuy nhiên, bên cạnh đó, chủ nghĩa hiện đại phản ánh cũng đem đến những lo
âu và bấp bênh khi những đổi thay ồ ạt đang diễn ra trên toàn thế giới bao gồm
trong nó cả sự mơ hồ do không hề có những chuẩn mực nhất định nào cho những
thay đổi này. Đây là những khó khăn mà thế hệ trẻ phải đối mặt trong quá trình
xây dựng bản sắc cho riêng mình, những bản sắc đang trong giai đoạn định hình
được miêu tả là vụn vặt và rời rạc. Quá trình này đòi hỏi thanh niên phải luôn
tỉnh táo, độc lập, làm chủ được những mối quan hệ cũng như tương lai của bản
thân. Thực tế cho thấy thanh niên ngày nay phải đối mặt với rất nhiều khó khăn.
Những định kiến dựa vào văn hoá truyền thống do vậy sẽ chỉ làm tăng thêm nơi họ
sự mơ hồ vốn có. Văn hoá giới trẻ là một thực tế xã hội cần được công nhận.
Thanh niên ngày nay rất năng động và luôn nỗ lực hết sức để khẳng định mình.
Chúng ta cần khuyến khích điều đó. Cách suy nghĩ cởi mở, khách quan là rất cần
thiết trong việc hỗ trợ thế hệ trẻ chọn lựa cho mình một hướng đi đúng đắn.